Η θεραπεία μέσω της τέχνης (Art Therapy) παρέχει μια ευκαιρία στους ανθρώπους να εκφράσουν τα εσωτερικά τους συναισθήματα και εμπειρίες με φυσικό τρόπο και ενεργό τρόπο. Η πράξη καθαυτή της δημιουργίας κάτι καινούριου μέσα από τα χέρια του θεραπευόμενου ενισχύει με τον καιρό μια θέση ψυχικής ωρίμανσης, όπου ο εαυτός φεύγει από την θέση του θεατή της ζωής και γίνεται ενεργός συμμέτοχος της.

Μέσα από την ζωγραφική, τον πηλό, το κολλάζ, τις μάσκες και τεχνικές όπως η ενεργητική φαντασία, η αυθεντική κίνηση, η δραματοποίηση μύθων και παραμυθιών τα προσωπικά σύμβολα και οι εικόνες του κάθε θεραπευόμενου γίνονται αισθητά σε συνειδητό επίπεδο και είναι ανοιχτά στην δική του υποκειμενική ερμηνεία. Μέσα σε αυτή την διαδικασία βαθιάς αυτογνωσίας των δυνατοτήτων του, των δυσκολιών του και των μοτίβων του, μπορεί να φτάσει να αποδεχτεί και να αγαπήσει την ιστορία του, και να αρχίσει το ταξίδι της εξατομίκευσης, ζώντας μια ζωή πιο αρμονική με την καρδιά του στην αλήθεια.

Για κάποιους ανθρώπους η περιγραφή ενός συναισθήματος γίνεται ευκολότερη όταν εκφράζεται μεσώ από την δημιουργία μιας χειροπιαστής εικόνας και αυτό συμβαίνει επειδή η γλωσσική επεξεργασία, η δημιουργική σκέψη και το συναίσθημα του ενεργοποιούνται όλα από διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου. Η θεραπεία μέσω της τέχνης (Art Therapy) βοηθά την ενοποίηση, γεφυρώνοντας τα κενά μεταξύ αυτών των λειτουργιών με ένα πιο διαισθητικό και ολιστικό αποτέλεσμα για τον θεραπευμένο.

Οπότε, η θεραπεία μέσω της τέχνης μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένας τρόπος για τους ανθρώπους να εκφράσουν τα συναισθήματα και τις εμπειρίες τους που δεν επικοινωνούν καλά προφορικά. Τα παιδιά, για παράδειγμα, μπορεί να μην έχουν ακόμη τις δεξιότητες να εκφράσουν τις εμπειρίες ή τα συναισθήματά τους με λέξεις, αλλά μπορούν να χρησιμοποιήσουν την τέχνη ως μορφή έκφρασης. Η θεραπεία μέσω τέχνης (Art Therapy) μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί σε ηλικιωμένους πληθυσμούς για την προώθηση της υγιούς γήρανσης. Η επίλυση προβλημάτων που περιλαμβάνει η δημιουργία τέχνης (όπως η επιλογή χρωμάτων και στοιχείων σύνθεσης) κρατά τον εγκέφαλο ενεργό.

Επίσης, οι αναμνήσεις και το τραύμα αποθηκεύονται σε διαφορετικά μέρη του εγκεφάλου από τη λεκτική γλώσσα, και αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο η λεκτική θεραπεία από μόνη της μπορεί να μην είναι τόσο ωφέλιμη για άτομα που έχουν βιώσει τραύμα . Εάν κάποιος βρίσκεται σε θεραπεία με στόχο να θεραπεύσει ένα τραύμα από το παρελθόν, η θεραπεία μέσω της τέχνης μπορεί να τον βοηθήσει να αξιοποιήσει το μέρος του εγκεφάλου όπου αποθηκεύονται αυτές οι αναμνήσεις.

Ο καθένας μπορεί να επωφεληθεί από τη θεραπεία μέσω τέχνης, και δεν χρειάζεται να έχετε καμία καλλιτεχνική ικανότητα για να το κάνετε. Μια κοινή παρανόηση είναι ότι η θεραπεία μέσω της τέχνης είναι μόνο για «δημιουργούς» ή για παιδιά. Είναι για όλους, ανεξαρτήτως ηλικίας, ικανότητας ή δημογραφικών στοιχείων. Η θεραπεία μέσω της τέχνης (Art Therapy) δεν είναι μάθημα ζωγραφικής όπου ο εστιασμός είναι στην τεχνική και στο αισθητικό αποτέλεσμα. Αντίθετα, ο σκοπός της δεν είναι να δημιουργηθεί ένα τέλειο προϊόν τέχνης. Είναι να διερευνήσει κανείς πώς σχετίζεται η τέχνη με τον εαυτό του, τι αισθάνεται κάποιος και τι θέλει να θεραπεύσει.

Επιστημονικές μελέτες υποδεικνύουν ότι η δημιουργική έκφραση μέσω της θεραπείας της τέχνης μπορεί να βοηθήσει άτομα που αντιμετωπίζουν άγχος, κατάθλιψη και ακόμη πιο σοβαρές ασθένειες όπως ο καρκίνος. Μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση της μνήμης σε άτομα όλων των ηλικιών, από τους νέους έως τους ηλικιωμένους, που μπορεί να χρειάζονται βοήθεια σε αυτόν τον τομέα. Η θεραπεία μέσω της τέχνης μπορεί να είναι ιδιαίτερα ωφέλιμη για άτομα που έχουν βιώσει τραύμα, συμπεριλαμβανομένων ατόμων με διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD).

Μια μελέτη διαπίστωσε ότι τα άτομα με PTSD που συμμετείχαν σε θεραπεία μέσω της τέχνης ήταν καλύτερα σε θέση να χαλαρώσουν, να επικοινωνήσουν εξωτερικά τις αναμνήσεις και τα συναισθήματά τους μέσω της τέχνης τους, είχαν λιγότερο ενοχλητικές σκέψεις και ένιωθαν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση για το μέλλον τους.

Έχει επίσης αποδειχθεί ότι βελτιώνει την αυτοεκτίμηση, χτίζει αυτοπεποίθηση και προάγει την αλλαγή στους τρόπους σκέψης, όλα για τη βελτίωση της ευημερίας και μπορεί να συνεχίσει να βοηθά όχι μόνο στην ανάρρωση των ατόμων με διαταραχές χρήσης ουσιών, αλλά και στην παροχή δεξιοτήτων που μπορούν να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν τον κόσμο και να τις χρησιμοποιήσουν σε όλη την υπόλοιπη ζωή τους.

Ο Irvin Yalom  έχει προσδιορίσει έντεκα παράγοντες που οδηγούν στην επίτευξη δραστικών αλλαγών μεταξύ των μελών της ομάδας:

1. Ενστάλαξη ελπίδας: δημιουργεί μια αίσθηση αισιοδοξίας.
2. Καθολικότητα: βοηθά το κάθε μέλος της ομάδας να συνειδητοποιήσει ότι δεν είναι το μόνο που καλείται να αντιμετωπίσει τα ερεθίσματα και τα προβλήματα με τα οποία έρχεται σε επαφή.
3. Μετάδοση πληροφοριών: βοηθά το άτομο να αποκτήσει τις γνώσεις που χρειάζεται σχετικά με την αντιμετώπιση και διαχείριση της εκάστοτε ψυχολογικής κατάστασης που βιώνει.
4. Αλτρουισμός: επιτρέπει στο άτομο να αποκτήσει μία αίσθηση αξίας και σπουδαιότητας μέσα από την προσφορά βοήθειας στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
5. Διορθωτική ανακεφαλαίωση: βοηθά το άτομο να επιλύσει ζητήματα που αφορούν την οικογένειά του και την παιδική του ηλικία μέσα στο πλαίσιο ασφάλειας που του παρέχει η αίσθηση της ομαδικότητας.
6. Τεχνικές κοινωνικοποίησης: προωθούν την κοινωνική ανάπτυξη, την ανεκτικότητα, την ενσυναίσθηση και την καλλιέργεια αρκετών διαπροσωπικών δεξιοτήτων. Προωθεί την αποδοτική επικοινωνία.
7. Μιμητική συμπεριφορά: το κάθε μέλος μαθαίνει να υιοθετεί τους τρόπους που αντιμετωπίζουν τα διάφορα προβλήματά τους τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
8. Διαπροσωπική μάθηση: το άτομο διδάσκεται πώς να αναπτύξει υποστηρικτικές διαπροσωπικές σχέσεις.
9. Ομαδική συνεκτικότητα: καλλιεργεί στα μέλη της ομάδας το αίσθημα του ανήκειν, την έννοια της αποδοχής, της αξίας του εαυτού και της ασφάλειας.
10. Κάθαρση: βοηθά στην απελευθέρωση καταπιεσμένων συναισθημάτων και προάγει την επούλωση μέσα από την αποκάλυψη ενδόμυχων σκέψεων και πληροφοριών στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας.
11. Υπαρξιακοί παράγοντες: ενσωματώνουν στη θεραπευτική διαδικασία το πώς μπορεί να μάθει το άτομο να υπάρχει απλώς και μόνο ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου που ξεπερνά τα όρια του εαυτού. Μέσα από τον υπαρξιακό τρόπο ζωής, το άτομο συνειδητοποιεί ότι η ζωή συνεχίζεται και ότι είναι φυσικό να περνά μέσα τα στάδια του πόνου, του θανάτου, της θλίψης και της χαράς. Το άτομο μαθαίνει, επίσης, να αποδέχεται τις καταστάσεις αυτές χωρίς να προσπαθεί να τις αποφύγει.